De vestimentis

Pończochy, buty i rękawiczki.

W stroju duchownych wyróżniało się niegdyś dwa rodzaje pończoch. Zwykłe wykonane były z jedwabiu w kolorze odpowiednim do godności noszącego (choć oczywiście i od tego były wyjątki):
– białe dla papieża
– czerwone dla kardynałów
– fioletowe dla biskupów i prałatów di mantelletta
– dla dostojników zakonnych w kolorze sutanny
– czarne dla reszty duchowieństwa, bez względu na kolor noszonej sutanny.
Wcześniej pończochy zmieniane były zgodnie ze zmianą koloru sutanny, później jednak ograniczono się do jednego tylko wskazania: w Wielki Piątek kardynałowie zakładali fioletowe pończochy, reszta duchowieństwa zaś czarne. Pończochy, które sięgały aż do kolan, można było zastąpić zwykłymi skarpetkami w odpowiednim kolorze.

Kard. Ugolini w stroju krótkim i w tabarro.
Kard. Ugolini w ówczesnym abito piano i w tabarro.

Wszyscy duchowni, którzy z mocy urzędu czy przywileju mogli pontyfikować, do tego rodzaju uroczystej mszy zakładali jedwabne pończochy. W przeciwieństwie do wcześniej opisanych nie były dziane, lecz tkane. Kolor pończoch dostosowany był do koloru oficjum (oczywiście bez koloru czarnego). Pontyfikalne pończochy papieskie i kardynalskie mogły być wyszywane złotem, biskupów i dwóch pierwszych klas protonotariuszy ozdobione złotą taśmą, zaś pozostałych tylko taśmą z żółtego jedwabiu.

Białe pończochy pontyfikalne (zdjęcie z:
Białe pończochy pontyfikalne (zdjęcie z: Orbis Catholicus Secundus)

Dla wszystkich wykonujących jakieś posługi w kościele, czy to ksiądz czy zakrystianin, właściwym obuwiem jest niski, czarny, skórzany but z klamrą na przedzie, która dla dostojników świeckich winna być złota lub z pozłacanego srebra, dla księży i dostojników zakonnych ze srebra, a dla reszty stalowa. Kardynałowie takie buty mieli w dwóch wersjach: czarne z czerwonym obrzeżem i obcasem oraz całe czerwone, zakładane do uroczystego stroju chórowego poza Rzymem.

Arcybiskup Chicago kard. Samuel Strich.
Arcybiskup Chicago kard. Samuel Strich.

Papież na zewnątrz używał skórzanych, czerwonych butów, do których Pius XII dodał złote klamry.

Jan XXIII w czasie spaceru.
Jan XXIII w czasie spaceru.

W Pałacu Apostolskim papież nosił czerwone buty z aksamitu, jedwabiu albo satyny w lecie oraz z sukna w zimie. Zdobione były złota nicią w motywy roślinne oraz krzyż na przedzie, który całowało się podczas audiencji. Zdarzały się też buty z papieskim herbem zamiast krzyża.

But Leona XIII z muzeum w Northhampton.
But Leona XIII z muzeum w Northhampton z napisem: Beati pedes Pacifici Regis.

W czasie oktawy Wielkiej Nocy papież nosił białe buty do kompletu z paschalnym mucetem i camerino.

Pius XI w białych trzewikach.
Pius XI w białych trzewikach.

Do mszy pontyfikalnych używano specjalnych butów. Niskie, o cienkiej podeszwie i niskim obcasie lub nawet bez niego, wykonane były z jedwabiu i wiązane jedwabnymi wstążkami lub sznurowadłami, które kończyły się złotymi (w przypadku kardynałów, biskupów i dwóch pierwszych klas protonotariuszy) albo jedwabnymi pomponikami. Ich kolor dopasowany był do oficjum, oczywiście poza mszami Requiem. Buty takie tylko w przypadku papieża i kardynałów mogły być zdobione złotą lub srebrną nicią.

Papieskie buty pontyfikalne.
Papieskie buty pontyfikalne.

Biskupom i protonotariuszom dwóch pierwszych klas przysługiwało obszycie złotą lub srebrną taśmą, którą zamieniało się na jedwabną w kolorze żółtym dla pozostałych obdarzonych przywilejem pontyfikowania. Tylko kardynałowie, biskupi, opaci oraz protonotariusze di numero zakładali pończochy i buty, przy odmawianiu odpowiednich modlitw, na tronie lub faldistorium. Pozostali czynili to w zakrystii, odmawiając przy obu czynnościach jedną modlitwę.

Buty pontyfikalne z klamrą.
Buty pontyfikalne z klamrą.

Poza liturgią, a w komplecie ze strojem duchownym, używano jedwabnych rękawiczek w kolorze odpowiadającym godności noszącego:
– białe dla papieża
– czerwone dla kardynałów
– fioletowe dla biskupów i prałatów domowych oraz prałatów di mantellone poza Rzymem
– czarne dla pozostałej części duchowieństwa świeckiego.
– duchowni zakonni rękawiczki mieli w takim samym kolorze jak pończochy.
Osoby obdarzone przywilejem noszenia pierścienia zakładały go na rękawiczki (aby, jak to podaje jedna książka, „nie pozbawiać księży i wiernych możliwości ucałowania pierścienia”).

Kard. van Rossum C.Ss.R. w pełnej gali stroju wizytowego.
Kard. van Rossum C.Ss.R. w pełnej gali stroju wizytowego.

Jedwabne rękawiczki (łac. chirothecae) z mankietem sięgającym rękawa alby i w kolorze oficjum (za wyjątkiem koloru czarnego) przysługiwały każdemu posiadającemu przywilej sprawowania Mszy św. pontyfikalnej. Ozdabiane były w zależności od godności noszącego:
– papież, kardynałowie, biskupi i opaci, oprócz innych zdobień, na wierzchniej stronie mogli mieć naszyte krzyże bądź monogramy
– dwie pierwsze klasy protonotariuszy mogły używać rękawiczek jedynie obszytych złotym galonem
– pozostałym przysługiwały rękawiczki z gładkiego jedwabiu bez żadnych specjalnych zdobień.

Kard. Tisserant w czasie pontyfikalnej Mszy św. o Duchu Świętym odprawianej przed rozpoczęciem konklawe przy ołtarzu Katedry Św. Piotra.
Kard. Tisserant w czasie pontyfikalnej Mszy św. o Duchu Świętym odprawianej przed rozpoczęciem konklawe przy ołtarzu Katedry Św. Piotra.