Krótka analiza prawna „Traditionis custodes”

Przedstawiamy Państwu analizę prawną Listu Apostolskiego motu proprio Traditionis Custodes przygotowaną przez zaprzyjaźnionego z Redakcją IKTP księdza studiującego Prawo Kanoniczne, któremu za włożoną pracę i możliwość publikacji tekstu serdecznie dziękujemy. Analiza ta jest oczywiście aktualna nie tylko dla diecezji polskich, ale szerzej dla wszystkich tych, w których nie ma parafii personalnych dla środowisk tradycyjnych.

 

Krótka analiza prawna Traditionis custodes w odniesieniu do diecezji polskich

 

1. Wstęp

List apostolski w formie motu proprio Traditionis custodes (dalej: TC), to niewątpliwie ustawa powszechna, wydana przez kompetentną władzę, która obowiązuje od chwili promulgowania, czyli momentu ukazania się w L’Osservatore Romano w dniu 16 lipca 2021. Bez wątpienia należy go zakwalifikować do praw ograniczających (leges odiosae).

 

2. Normy prawne

Aplikacje ustaw reguluje Księga I Normy Generalne Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, a szczególnie Tytuł I Ustawy kościelne. W odniesieniu do interesującego zagadnienia w szczególności istotne są następujące normy kodeksowe:

– Kan. 10 – Jedynie te ustawy należy uznać za unieważniające lub uniezdalniające, które wyraźnie postanawiają, że akt jest nieważny albo osoba niezdolna.

– Kan. 17 – Ustawy kościelne należy rozumieć według własnego znaczenia słów, rozważanego w tekście i kontekście. Jeśli pozostaje ono wątpliwe i niejasne, należy uwzględnić miejsca paralelne, gdy takie są, cel i okoliczności ustawy oraz myśl prawodawcy.

– Kan. 18 – Ustawy, które ustanawiają kary, ograniczają swobodne wykonywanie uprawnień albo zawierają wyjątek od ustawy, podlegają ścisłej interpretacji.

– Kan. 19 – Jeśli w określonej sprawie brak wyraźnej ustawy powszechnej lub partykularnej albo prawa zwyczajowego, sprawa – z wyjątkiem karnej – winna być rozstrzygnięta z uwzględnieniem ustaw wydanych w podobnych sprawach, ogólnych zasad prawnych z zachowaniem słuszności kanonicznej, jurysprudencji, praktyki Kurii Rzymskiej oraz powszechnej i stałej opinii uczonych.

– Kan. 20 – Późniejsza ustawa uchyla wcześniejszą lub ją zmienia, jeśli wyraźnie to postanawia albo jest jej wprost przeciwna, albo porządkuje w całości przedmiot dawnej ustawy. Jednakże ustawa powszechna nie zmienia prawa partykularnego lub specjalnego, chyba że co innego jest w prawie wyraźnie zastrzeżone.

– Kan. 21 – W wątpliwości nie domniemywa się, że ustawa poprzednia została odwołana, lecz ustawy późniejsze należy odnieść do poprzednich i wedle możności z nimi uzgodnić.

– Kan. 87 § 1 – Biskup diecezjalny może dyspensować wiernych – ilekroć uzna to za pożyteczne dla ich duchowego dobra – od ustaw dyscyplinarnych, tak powszechnych, jak i partykularnych, wydanych przez najwyższą władzę kościelną dla jego terytorium lub dla jego podwładnych, jednak nie od ustaw procesowych lub karnych ani od których dyspensa jest specjalnie zarezerwowana Stolicy Apostolskiej lub innej władzy.

 

3. Ogólny zarys

W wypadku wszelkich praw ograniczających należy stosować zwartą w kanonach 10 i 18 zasadę prawną odiosa restringenda, favorabilia amplificanda (to co ograniczające należy interpretować ściśle, to co korzystne należy interpretować szeroko). Jako że niewątpliwe TC należy do kategorii ustaw ograniczających, gdyż znosi i ogranicza prawa nadane wcześniej, zawłaszcza w liście apostolskim w formie motu proprio Summorum Pontificum (dalej: SP), zasada ta musi mieć swoje zastosowanie w interpretacji i aplikacji norm TC. W konsekwencji, zgodnie z kan.17, należy trzymać się ściśle tekstu dokumentu i zawartych w nim norm, nie rozszerzając ich „domyślnie” na kwestie w nim nie ujęte. Należy również, zgodnie z kan. 20 i 21 uznać, że oprócz norm wprost niezgodnych z zawartymi w TC, pozostałe rozporządzenia SP mają moc obowiązującego prawa, gdyż prawodawca nie wyraża woli uchylenia SP, a tekst nowego motu proprio nie jest wprost przeciwny, ani nie porządkuje w całości przedmiotu dawnego. Jedyne co robi, jak wynika z tekstu, to uchylenie niektórych norm, które są przeciwne tym zawartym w TC.

 

4. Szczegółowe omówienie norm TC

– Art. 1 – użyte wyrażenie lex orandi nie jest określeniem prawnym, lecz teologicznym. Należy uznać ten artykuł za normę ogólną, ale nie zakazującą. W związku z tym, zgodnie z kan. 10 i 18, całkowicie nieuprawniona jest interpretacja jakoby zakazywał on użycia ksiąg liturgicznych nie promulgowanych przez świętych Pawła VI, Jana Pawła II, gdyż gdyby taka była wola ustawodawcy, wyraziłby to wprost. Potwierdza to fakt, że dalsze punkty TC zezwalają na użycie innych ksiąg liturgicznych. Wyklucza to całkowicie możliwość interpretacji tego artykułu jako zakazującego, gdyż wówczas dokument przeczyłby sam sobie. Pytanie, czego wyrazem jest w takim razie sprawowanie liturgii według ksiąg dawnych, jest więc natury nie jurydycznej, a raczej teologicznej.

– Art. 2 – przenosi on prawo do zezwalania na celebracje według Mszału 1962, dotychczas przysługujące proboszczom i rektorom kościołów, na biskupa diecezjalnego. Co jednak istotne, artykuł ten nie reguluje, ani nie ogranicza w żaden sposób tej możliwości. Biskup diecezjalny może więc udzielić tej zgody w sposób generalny, a nie na każdą celebrację z osobna.

– Art. 3 – nakłada na biskupa diecezjalnego następujące obowiązki w odniesieniu do grup wiernych (nie zawężając ich tylko do formalnie ukonstytuowanych) uczestniczących w celebracjach według Mszału z roku 1962

a) § 1- upewnienie się, czy grupy te nie wykluczają ważności i prawowitości reformy liturgicznej, nakazów Soboru Watykańskiego II i Magisterium Papieży; wobec braku szczegółowych norm, sposób zbadania tego został pozostawiony do oceny biskupowi diecezjalnemu. Należy jednak przy tym pamiętać, iż reguły prawa zakładają domniemanie niewinności i dobrej woli (praesumptio boni viri).

b) § 2- wskazanie miejsc celebracji dla tej grupy lub grup, z wykluczeniem kościołów parafialnych. Należy zauważyć, że wyłączenie owo dotyczy nie jakiejkolwiek celebracji według ksiąg sprzed 1970 roku, ale jedynie miejsca stałej celebracji dla grup. Stąd, w żadnym wypadku, nie można interpretować tego artykułu jako całkowitego zakazu sprawowania „starej liturgii” w świątyniach parafialnych (kan. 17 i 18). Dodatkowo, zgodnie z Kan. 87 – § 1, należy zauważyć, że prawodawca w TC nie zarezerwował, ani nie zabronił udzielania dyspensy od jej postanowień. Co więcej, zgodnie z art. 2, to właśnie biskup diecezjalny jest tym, który reguluje życie liturgiczne w diecezji i wydaje zezwolenia na celebracje według „starych ksiąg”. W związku z tym, w warunkach polskich udzielenie dyspensy jest jak najbardziej możliwe i uzasadnione. Zgodnie z kan. 90 – § 1 wymagana jest słuszna i racjonalna przyczyna. Niewątpliwe brak innych adekwatnych miejsc do celebracji jest takową. Nie może mieć w tym wypadku zastosowania kan. 86, gdyż art. 3 § 2 TC nie definiuje tego, co jest istotnie konstytutywne dla instytucji albo aktów prawnych;

c) § 3 wskazanie dni wyżej wymienionych celebracji – nic nie stoi na przeszkodzie, aby był to generalny akt, a nie każdorazowe pozwolenie. Odnośnie czytań należy zauważyć, iż TC nie zakazuje uprzedniego proklamowania tychże w języku łacińskim, ani nie domaga się wyłączności wykonywania ich w językach narodowych. Jest ponadto rzeczą oczywistą, iż motu proprio papieża Franciszka dozwalając na sprawowanie liturgii zgodnie z Mszałem z roku 1962, nie może jednocześnie zaprzeczać własnym postanowieniom, wymagając celebrowania niezgodnego ze wspomnianym Mszałem, który domaga się proklamowania czytań w języku łacińskim. Należy więc interpretować to zarządzenie, zgodnie z kan. 17 i 21, w świetle art. 6 SP, a zwłaszcza punktu 26 Instrukcji dotyczącej zastosowania Listu Apostolskiego Motu Proprio Summorum Pontificum wydanej przez papieską Komisję Ecclesia Dei. Czytania więc mogą być wykonywane najpierw w języku łacińskim, a następnie rodzimym lub w przypadku Mszy recytowanych wyłącznie w narodowym. Jest to także powszechny zwyczaj, będący zgodnie z kan. 27 najlepszą interpretacją ustawy;

d) § 4 ustanowienie urzędu i mianowanie delegata biskupiego, którym musi być kapłan. TC wyznacza następujące wymagania: powinien nadawać się do tego zadania, być ożywiony miłością pasterską i poczuciem miłości pasterskiej, musi znać łacinę i umieć posługiwać się Mszałem z 1962 roku. Jeżeli dany kapłan już odprawia Mszę według Mszału Jana XXIII, należy założyć, że dwa ostatnie warunki są spełnione, bez dodatkowego udowadniania według paremii prawa rzymskiego: Manifestum non eget probatione (to, co oczywiste, nie wymaga dowodu);

e) § 5 kwestia parafii personalnych nie dotyczy Polski;

f) § 6 nakaz troszczenia się, aby nie zakładać nowych grup. Nie wyklucza to jednak nadania statusu prawnego grupom już istniejącym lub ich zatwierdzenia;

– Art. 4 – treść jest jasna i nie wymaga interpretacji. Z racji na brak norm szczegółowych należy, zgodnie z kan. 19 i 20, stosować w odniesieniu do nowych prezbiterów ubiegających się o prawo do celebracji według Mszału z 1962 roku, wymogi zawarte w SP art. 5 § 4 (nie mogą być obciążeni pod względem prawnym i muszą umieć to czynić). Celebracje te nie są ograniczone wyłącznie do miejsc wymienionych w art. 3 § 2 TC, gdyż dotyczy on jedynie miejsc wyznaczanych na celebracje dla wymienionych w art. 3 TC grup.

– Art. 5 – każdy prezbiter, który już celebrował (choćby raz) Mszę św. według Mszału z roku 1962, powinien uzyskać pozwolenie biskupa na dalsze korzystanie z tego prawa. Jako że jest to ograniczenie prawa już nabytego i egzekwowanego na podstawie SP art. 2, należy stosując kan. 18 ściśle interpretować ten art. bez dodawania innych wymagań niż te, zawarte w SP art. 5 § 4 (nie mogą być obciążeni pod względem prawnym i muszą umieć to czynić). Celebracje te nie są ograniczone wyłącznie do miejsc i dni wymienionych w art. 3 § 2 TC, gdyż dotyczy on jedynie celebracji dla grup wymienionych w art. 3 TC.

– Art. 6 oraz 7 – nie dotyczą bezpośrednio diecezji;

– Art. 8 – znosi wszelkie normy, instrukcje, zezwolenia i zwyczaje niezgodne z powyższymi. Zgodnie z kan. 10, 17 i 18 należy podkreślić wyraźnie, iż TC znosi tylko i wyłącznie te normy, które nie są zgodne z treścią tej ustawy, a nie wszystkie, dotyczące materii związanej z celebracjami według innych ksiąg liturgicznych, niż te wydane po roku 1970. Konsekwentnie, według kan. 20 i 21, należy uznać, że w kwestiach nieobjętych postanowieniami TC, obowiązują nadal te zawarte w ustawie wcześniejszej, czyli SP. Nigdzie bowiem w tekście ani samego motu proprio, ani listu Ojca Świętego Franciszka, nie ma mowy o zniesieniu SP. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do art. 9 SP., zezwalającego na używanie brewiarza z roku 1962 oraz „starego rytuału” i pontyfikału do sprawowania sakramentów. Należy jeszcze raz zauważyć i podkreślić, że zgodnie z kanonem 87 § 1, biskup diecezjalny ma prawo udzielać, w uzasadnionych przypadkach, dyspens od ustaw powszechnych, czego TC w odniesieniu do wprowadzanych norm nie zabrania, ani nie rezerwuje dla Stolicy Apostolskiej.